We wéten wel dat de natuur sneuvelt door toedoen van de mens, maar stellen hardnekkig vast: niet door onszélf.
We wéten wel dat de natuur sneuvelt door toedoen van de mens, maar stellen hardnekkig vast: niet door onszélf.
Schuld geeft macht. Volgens de christelijke leer draagt ieder mens, als nazaat van Adam en Eva, de erfzonde in zich. Zij leefden in het paradijs, maar konden de verlokkingen niet weerstaan en namen een hap van de verboden vrucht: de zondeval. Volgens kerkgeleerden kunnen wij ons alleen met God verzoenen door te geloven in zijn zoon Jezus, die stierf voor onze zonden.
Ook heidenen laten zich leiden door schuld en boete. Neem klimaatverandering. Het discours van activisten vertoont opvallende gelijkenis met dat van Calvijn en de zijnen. De aarde was paradijselijk, vol ongerepte natuur, maar de mens vernielt haar. De hoorn des overvloeds kunnen wij niet weerstaan en we consumeren ons suf. Alleen een groen leven zal ons redden.
Milieuorganisaties en groene politici tappen grif uit dit vaatje – net als deze column. Onder de veelzeggende naam Het Geweten wordt u wekelijks de les gelezen met als onderliggende boodschap: u draagt schuld, beste lezer, en daarom moet u minder vlees eten, uw huis isoleren en niet meer vliegen om de aarde én uw geweten te zuiveren. Maar nu beweren onderzoekers dat schuld contraproductief is. Onderzoek van de Universiteit van Californië leert dat schuldgevoelens over klimaatverandering even effectief zijn om mensen in actie te laten komen als mijmeringen over het poetsen van je tanden.
Proefpersonen werden in drie groepen verdeeld. De eerste groep werd gevraagd te schrijven over hun individuele bijdrage aan klimaatverandering, de tweede groep over de verantwoordelijkheid van de maatschappij en de derde groep over ditjes en datjes, zoals hoe vaak ze tandenpoetsen. Daarna werd aan iedereen gevraagd hoeveel ze van honderd dollar af zouden willen staan aan projecten tegen klimaatverandering.
De mensen die over hun persoonlijke schuld schreven, wilden net zo weinig doneren als mensen die over tandenpoetsen schreven. De groep die nadacht over de rol van de maatschappij, was met afstand bereid het meest te geven. Replicaties onder diverse omstandigheden leverden dezelfde resultaten op.
Hoe kan dat? De onderzoekers vermoeden dat het te confronterend is om na te denken over je eigen schuld aan zo’n massaal probleem. Cognitieve dissonantie slaat toe, en om deze op te heffen, passen we ons gedrag of onze denkbeelden aan. Dat laatste is het makkelijkst, en dus besloten de proefpersonen minder geld te geven – zo schuldig vonden ze zichzelf nu ook weer niet.
Volgens de onderzoekers is het effectiever om mensen te wijzen op collectieve verantwoordelijkheden en hen te laten streven naar maatschappelijke veranderingen in plaats van individuele schuld centraal te zetten. Als u voortaan een milder Geweten leest, weet u waarom – maar u verdient dat natuurlijk niet.
