Onderzoek leert dat gadgets zoals Toon van Eneco ons kunnen stimuleren beter om te gaan met energie. Zo'n slimme thermostaat daagt uit en beloont.
Spelen met energie maakt zuinig Onderzoek leert dat gadgets zoals Toon van Eneco ons kunnen stimuleren beter om te gaan met energie. Zo’n slimme thermostaat daagt uit en beloont.
Gadgetproducenten willen maar al te graag helpen om groen en duurzaam te leven. Meedenkende thermostaten (zoals Toon van Eneco of Google’s Nest) verwarmen het huis efficiënt en slimme meters geven real- time inzicht in het energieverbruik in de hoop dat we zuiniger worden. Leiden dit soort technische foefjes ook echt tot minder energieverbruik?
Ja, zegt Charlotte Kobus (29), verbonden aan de faculteit industrieel ontwerpen van de TU Delft: ‘Slimme technologie kan het gebruik van energie in huishoudens blijvend veranderen – mits goed ontworpen.’ Kobus onderzocht aan welke eisen de technologie moet voldoen om mensen minder energie te laten gebruiken. Daarnaast keek ze hoe je met tarieven en technologie consumenten op het juiste moment energie kunt laten afnemen zodat we op het efficiëntste moment de wasmachine laten draaien. Kobus: ‘Met de overgang naar duurzame energie wordt het plannen van de vraag steeds belangrijker. De zon schijnt niet altijd en soms is het windstil en dat betekent dat we op een andere manier met energie omgaan. Schijnt de zon wel en leveren onze zonnepanelen voldoende elektriciteit? Dan kan de wasmachine aan.’
Met windmolens en zonnepanelen alleen zijn we er dus niet. ‘Huishoudens moeten hun gebruik aanpassen. In de eerste plaats betekent dat energie besparen. Maar het helpt ook als we ons gebruik beter plannen. Dan zijn dure investeringen in de infrastructuur, zoals enorme accu’s of elektriciteitscentrales als back-up, minder nodig. Deze technieken, ook wel slimme netten of smart grids genoemd, stellen ons in staat om vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen. Het is zaak of huishoudens in staat zijn hun energieverbruik te veranderen en slimme netten te omarmen.’
En?
‘Ons veldonderzoek – het eerste dat op grote schaal gedragsveranderingen over lange tijd onderzoekt en is uitgevoerd in samenwerking met netwerkbeheerder Enexis – laat zien dat goed ontworpen, slimme-energietechnologie tot efficiënter energiegebruik leidt.’
Wanneer is slimme-energietechnologie goed ontworpen?
‘Als het past in het dagelijks leven van de gebruikers en met zachte hand het gewenste gedrag stimuleert. In een van onze experimenten gaven we een groep huishoudens een gebruiksvriendelijk energie management systeem (EMS) en een andere groep een veelzijdiger maar complexer systeem. Een EMS geeft inzicht in energiegebruik, denk aan een scherm met duidelijke iconen of juist cijfers en grafieken.
‘Het EMS dat goed werkte, had een eenvoudig display en was te vinden op een voor de hand liggende plek, bijvoorbeeld op de plek van de thermostaat in de woonkamer. Mensen vertelden dat ze er regelmatig een blik op wierpen en langzaam kreeg het monitoren van de energievraag een natuurlijke plek in hun leven. Eneco’s Toon en Google’s Nest zijn wat dat betreft goede voorbeelden.
‘Wat niet werkt is dat je eens per week op je laptop een geavanceerd, maar complex programma moet openen met vele parameters en grafieken. Dat is ’techniek door ingenieurs voor ingenieurs’ en dat werkt niet in een doorsnee huiskamer.’
Welke details in het ontwerp zijn belangrijk?
‘Gebruik geen rode icoontjes als er te veel energie wordt verbruikt, dat ervaren mensen als bestraffend. Of: laat het op een spelletje lijken. Op ons succesvolle EMS gaven drie icoontjes – zonnepanelen, een huisje en een elektriciteitsmast – aan of je energie van het net gebruikte of met je panelen juist leverde. Als de pijltjes van het zonnepaneel naar de mast wezen, lever je energie aan het netwerk. Van het optimaal gebruikmaken van de eigen zonne-energie worden mensen vrolijk – alsof je je eigen aardbeien oogst. Een effectief EMS bevordert deze positieve gevoelens en is toegankelijk voor dagelijks gebruik.
‘Ook een goede les: heb het niet alleen over geld besparen. Sommige mensen vinden dat belangrijk, maar anderen vinden het milieu belangrijker. Bovendien is het financiële voordeel soms te klein om mensen te stimuleren anders energie te gebruiken. Hoewel ik ook felle echtelijke discussies meemaakte, in de trant van ‘Wat! Kost dat waterbed 5 euro per maand? Eruit met dat ding!’
Hoe kan techniek mensen stimuleren om de wasmachine aan te zetten als de zon schijnt?
‘In principe kan de techniek alles regelen. Het is heel eenvoudig om wasmachines, drogers of vaatwassers zo te programmeren dat ze alleen aan gaan als de elektriciteitsprijs laag is of als alle zonnepanelen in de wijk een bepaald niveau leveren. Maar niet iedereen wil dat, ze willen controle houden. Zij plannen zelf vooruit door te kijken naar de voorspellingen op het EMS. Technologie moet de gebruiker die bewegingsruimte bieden.’
Nederland is dus klaar voor slimme energienetwerken?
‘De wijken waar wij ons onderzoek uitvoerden zijn sociaal-economisch gezien zeer gemengd en bij een meerderheid leidde de techniek tot minder energiegebruik en een betere planning. Net zoals we van de voedselproductie zijn vervreemd, hebben veel mensen geen idee wat een kilowattuur is. Duurzame en slimme energietechnologie brengt energie dichter bij huis.’
