Op zoek naar een nier en bereid daar fors voor te betalen? Gooi een hengeltje uit op Facebook en de reacties stromen binnen, blijkt uit een digitale zoektocht.
Op zoek naar een nier en bereid daar fors voor te betalen? Gooi een hengeltje uit op Facebook en de reacties stromen binnen, blijkt uit een digitale zoektocht.
Ineke Luttik (62) zoekt een nieuwe nier. Haar eigen nieren functioneren samen voor nog maar 17 procent, wat een zware wissel op haar leven trekt. Ze is chronisch moe, moet zich houden aan een zwaar dieet en leeft in grote onzekerheid. “Mijn arts zegt dat het nog een paar jaar goed kan gaan, maar het kan ook vanavond afgelopen zijn. Een ding weet ik zeker: ik heb een donornier nodig, want de wachtlijst is voor mij te lang: voordat ik aan de beurt ben, zal ik sterven.”
Genoeg mensen wilden Ineke de afgelopen jaren een nier schenken, maar telkens waren er problemen: verkeerde bloedgroep, zwakke gezondheid of familieleden van de donor spraken een veto uit. Een vrouw uit de buurt was bereid haar nier te schenken, maar na een half jaar van voorbereidingen, haakte deze donor vlak voor de transplantatie af: ze gaf haar nier liever aan iemand anders. Ineke is er nog kapot van.
Een tijdje terug werd ze door een lokale krant geïnterviewd over haar zoektocht naar een donornier. Ze ontving meerdere reacties, waarvan er een opviel. Via Facebook meldde zich ene Michiel van Veen. Hij schreef: “Hallo Ineke, bied mijn nier aan tegen vergoeding. mvg”. Ineke was verbouwereerd, maar vroeg hem na enig tijd toch: “Waaraan of hoeveel moet ik dan denken?” “Misschien moeten we eerst maar eens onder vier ogen met elkaar praten”, antwoordde Van Veen. “Dit is natuurlijk niet zomaar iets.”
Ineke liet deze Van Veen voor wat hij was. “Ik heb helemaal geen geld, ik leef van een bijstandsuitkering. Maar af en toe denk ik wel: wat zou het heerlijk zijn als je een nier van iemand kan kopen. Een gezonde donor kan nog lang en gezond leven, en ik – ik heb eindelijk mijn leven terug.”
Zou u het doen, iemand betalen voor zijn nier? Het is verboden om organen te kopen of te verkopen. Evengoed wordt er wereldwijd gehandeld in organen, met name nieren. Steeds vaker gebeurt dit via internet en sociale media, blijkt uit diverse onderzoeken. Corinne Dettmeijer, Nationaal Rapporteur Mensenhandel, zegt desgevraagd zich “ernstig zorgen te maken” over deze ontwikkeling.
Darknet
Is het moeilijk om via internet een orgaan te kopen? Met Jules van Hal, whizzkid en researcher bij Yournalism, een crowdfunding- en researchplatform, ga ik vanachter mijn laptop op zoek naar een nier. Binnen anderhalve week zijn we slechts een bloedtest en een vliegticket verwijderd van een nieuwe nier.
We beginnen op het darknet, de besloten achterafstraatjes van internet waar je anoniem en alleen met speciale zoekmachines kunt rondstruinen. Hier kun je drugs, wapens, kinderporno en zelfs huurmoorden bestellen. En er zouden webshops bestaan waar je met een paar klikken een orgaan kunt bestellen. Dit blijkt een mythe. Jules zoekt op verschillende manieren op diverse fora en marktplaatsen, maar vindt niets.
De Oegandese student is helder: Ik heb geld nodig, jij een nier, laten we elkaar helpen. Ik wil niet in armoede leven zoals mijn ouders.
Dan maar gewoon Google. Al snel komen we op de website ineedakidneynow.org, een marktplaats voor nieren (deze site heeft onder verschillende domeinnamen bestaan en is momenteel offline; soortgelijke sites zijn op het moment van schrijven nog wel actief). “Iedereen die een donornier zoekt, kan hier gratis zijn gegevens achterlaten in de hoop dat iemand contact opneemt om hulp te bieden.” Getekend: The Good Samaritan. In berichtjes vermelden potentiële donoren hun bloedgroep, leeftijd, land van herkomst, of ze roken of drinken (dat doet natuurlijk niemand) en hun e-mailadres.
We besluiten een aantal personen te benaderen. We doen ons voor als ‘Bart Peeters’ en maken een e-mailadres aan (bpm.peeters@outlook.com). Aan 150 verkopers sturen we een e-mail met het verzoek om informatie. Al snel stromen de reacties binnen, maar ze wekken geen vertrouwen. Het zijn vrijwel allemaal automatisch gegenereerde e-mails afkomstig uit Nigeria en Oost-Europa, zo melden ip-trackers (programma’s waarmee je de herkomst van internetverkeer kunt achterhalen). Merkwaardig: in onze e-mails vragen we toch duidelijk om een nier, maar we worden bijna zonder uitzondering bedankt voor het aanbieden van een nier. Tevens worden we vriendelijk verzocht om 300 dollar te betalen als vergoeding voor opname in een donorregister. Dit lijkt verdacht veel op een bekende vorm van internetoplichterij, door mensen die geen nier aanbieden of vragen, maar gewoon ons geld willen aftroggelen. We geloven het wel, die orgaanbazaar van The Good Samaritan.
Profiel
Dan richten we ons tot Facebook. We maken een profiel aan voor ‘Bart Peeters’, kiezen als profielfoto een niet herkenbare, zwemmende man, liken wat voetbalclubs, plaatsen wat posts en voegen een paar vrienden toe zodat ons profiel er zo’n beetje uitziet als die van de meeste Nederlandse mannen van middelbare leeftijd.
Om de zoektocht te versnellen, schraapt (scrapen, in jargon) Jules met speciale software Facebookpagina’s waarop het woord ‘nier’ voorkomt. De uitkomsten zet hij in een database en we lopen deze pagina’s een voor een na. We vinden geen Nederlanders die open en bloot een nier aanbieden of aangeven voor een nier te willen betalen. Als we Engelse zoektermen gebruiken, vult onze database zich met 185 Facebookpagina’s waar open en bloot nieren worden aangeboden of gevraagd. Waarschijnlijk weer oplichters uit Nigeria en Roemenië, vermoeden we. Niets blijkt minder waar.
We sturen honderd aanbieders van een nier een bericht. De bekende onzinberichten druppelen binnen, maar ook een stuk of tien serieuze reacties van mensen die bereid zijn om met ons te e-mailen, te skypen of te bellen. Hun ip-adressen komen overeen met wat ze als hun woonplaats noemen.
‘Betuttel mensen niet. Ik ben baas over mijn eigen lichaam, niet de overheid. 200.000 euro vind ik een redelijke compensatie.’
Neem Kenneth Kitumba, student aan de Makerere Universiteit aan de Oegandese hoofdstad Kampala, zoals ook blijkt uit zijn ip-adres. Kenneth spreekt rustig en rationeel over zijn aanbod: “Ik heb geld nodig, jij een nier – laten we elkaar helpen.” Als de operatie goed wordt uitgevoerd, legt hij uit, hoeft zijn gezondheid er niet onder te lijden. Wat hij er voor terug krijgt, is de kans op een ‘goed en gezegend leven’ omdat hij kan studeren. “Ik wil niet in armoede leven, zoals mijn ouders.” Kitumba biedt zijn nier al een tijdje aan via facebook-posts. Hij zegt in contact te staan met een betrouwbare Indische bemiddelaar. “Je hoeft vooraf niets te betalen, we regelen alles in India. De helft betaal je vlak voor de operatie, de andere helft erna.” Als we Kitumba vertellen dat we journalist zijn, is hij teleurgesteld.
Amit Chopra uit Tamil Nadu in India, maakt er minder woorden aan vuil: hij is bemiddelaar en vraagt 43.000 euro voor een nier plus operatie en heeft een goede nier in de aanbieding van een sportieve 34-jarige man, niet rokend, niet drinkend. We kunnen zakendoen als we een meegezonden formulier met medische gegevens retourneren.
Mohammed Asrami uit Dubai vraagt 70.000 dollar voor zijn nier en zegt in Mumbai een ziekenhuis te weten. Als onze onderhandelingen concreter worden ketst een deal af. Plotsklaps vertelt hij hiv-positief te zijn, maar waarschijnlijk wordt het hem te serieus. En zo komen we in contact met een handvol andere aanbieders uit Indonesië, Colombia en Pakistan.
Geen engel
Een vreemde eend in de bijt is Lars Pettersson, naar eigen zeggen een gezonde man van zestig jaar uit Zweden die voor veel geld zijn nier aanbiedt. Na enkele e-mails vertellen we hem dat we journalist zijn en geïnteresseerd zijn in zijn beweegredenen, die hij graag met ons deelt. Pettersson: “Ik wil mensen helpen. Die dialyses zijn echt vreselijk: ze beheersen het leven van een patiënt volledig, zijn pijnlijk en vormen een aanslag op je gezondheid. Ik kan deze mensen helpen, maar ik ben geen engel: als ik er geld voor kan krijgen, doe ik dat. Ik heb ook mijn problemen en verantwoordelijkheden.” Pettersson wil een nieuw bedrijf beginnen, zijn vorige ging na veertig jaar kopje onder door strengere financieringseisen van banken.
Zijn nier staat al een tijd te koop en hij is al diverse keren benaderd. De hoogst geboden prijs was 250.000 dollar. “Ik ben kerngezond en West-Europeaan. Mijn nieren zijn veel geld waard.” Hij vertrouwde de bemiddelaar echter niet, en bedankte. Pettersson heeft geen enkel moreel bezwaar tegen orgaanhandel. “Ik loop een risico, en daarvoor mag ik gecompenseerd worden.” Legaliseer en reguleer orgaanhandel, zegt hij. “Je moet mensen niet betuttelen. Ik ben baas over mijn eigen lichaam, niet de overheid. 200.000 euro vind ik een redelijke compensatie. Voor verzekeraars is het ook interessant, want een jaar dialyse kost 80.000 tot 100.000 euro (ook in Nederland, red.). Als verzekeraars de aankoop van een nier vergoeden, is dat voor hen ook goedkoper.” Eigenlijk wordt volgens Lars iedereen er beter van: patiënt, donor en de rest van de maatschappij omdat de gezondheidszorg wordt ontlast.
Ziekenhuis
En dan is daar Sandun Ranasinghe, een bemiddelaar in Sri Lanka. Ranasinghe biedt alleen all inclusives aan: een nier, de operatie, medicatie en herstel in een luxueus hotel. Kosten: 100.000 euro. Ranasinghe stelt zich anders op dan andere aanbieders. Niet opdringerig, maar juist afwachtend. Na het eerste contact laat hij het initiatief steeds aan ons, alsof hij ons wil testen of we het wel echt willen. In een skype-gesprek wijst hij ons op praktische details: nee, we kunnen niet op elk gewenst moment de transplantatie doen. Zo moeten er operatiekamers geregeld worden en minstens zes patiënten en donoren met een bijpassende nier worden gevonden; de transplantaties gaan in tranches. Betalen hoeft pas als we in Sri Lanka zijn. Hij e-mailt ons de fraaie website van het ziekenhuis waarmee hij werkt, het Western Hospital in Colombo, gespecialiseerd in niertransplantaties en dialyse.
Dit ziekenhuis is in India en Sri Lanka in opspraak geraakt vanwege orgaanhandel. Begin 2014 zouden drie tussenpersonen, die zelf ook hun nieren hebben verkocht, minstens 21 nieren hebben verhandeld. Arme Indiase jongens uit Tamil Nadu werden naar Colombo gevlogen om hun nier te laten transplanteren. Er is een dode gevallen. Indiase en Sri Lankaanse toezichthouders onderzoeken de zaak. Hier vertelt Ranasinghe uiteraard niets over. Hij blijft zelfverzekerd en afwachtend. “Denk er rustig over na. Ik hoor van je als je zover bent.”
Om privacyredenen zijn de (facebook-)namen van de aanbieders van donornieren gefingeerd. Dit artikel kwam tot stand dankzij crowdfunding via www.yournalism.nl en is onderdeel van een onderzoeksproject naar orgaanhandel van journalist Evert Nieuwenhuis en fotograaf Karijn Kakebeeke. Online research: Jules van Hal.
Alleen in Iran legaal
De Wereldgezondheidsorganisaties schatte – met de nodige slagen om de arm – tien jaar geleden dat in 5 tot 10 procent van alle niertransplantaties er betaald is voor de nier. Het zou dan om maximaal 6800 gevallen per jaar kunnen gaan.
In het Nepalese dorp Hokse zou bijna elke volwassene een nier hebben verkocht, wat leidde tot de bijnaam ‘kidney valley’.
Vorig jaar onthulde The New York Times dat in Costa Rica op grote schaal illegale niertransplantaties plaatsvonden, met name voor Israëlische patiënten.
Diverse media (o.m. Der Spiegel, persbureau Associated Press) hebben bericht over mensensmokkelaars die migranten uit landen als Syrië en Eritrea zouden dwingen om hun nier af te staan.
Iran is het enige land ter wereld waar orgaanhandel gelegaliseerd en gereguleerd is.
Een patiënt in West-Europa betaalt volgens de Raad van Europa en de Wereldgezondheidsorganisatie op de zwarte markt tussen de 100.000 en 200.000 euro voor een nier. Het meeste geld gaat naar de bemiddelaar, de chirurg en het ziekenhuis.
Mensen die hun nier verkopen krijgen daarvoor gemiddeld, en volgens zeer ruwe schattingen, 1070 Amerikaanse dollar (India) tot 20.000 dollar (Israël, Turkije), volgens literatuuronderzoek met steun van de Europese Commissie.
Lees ook:
‘Helft artsen vermoedt met illegale orgaanhandel te maken te hebben’
Nier makkelijk te regelen via Facebook
Klik hier om een gesprek in De Nieuwsshow (Radio 1) over dit onderzoek te luisteren.
